Dân tộc Việt Nam vốn có truyền thống “ Tôn sư trọng đạo ” bởi trí tuệ và nhân cách của người thầy giáo ảnh hưởng sâu sắc đến nhiều thế hệ học trò. Ông cha ta cũng từng dạy : “Nhất tự vi sư, bán tự vi sư” ( một chữ cũng thầy, nửa chữ cũng là thầy ). Trong sử sách, biết bao người thầy đáng kính được ghi nhận : thầy Chu Văn An ( thời Trần ), thầy Nguyễn Bỉnh Khiêm ( thời Lê – Mạc, Trịnh – Nguyễn ), thầy Võ Trường Toản vào cuối thế kỷ XVIII, thầy Nguyễn Đình Chiểu đầu thế kỷ XIX. Người thầy ưu tú đã có công đào tạo ra nhiều nhân tài cho đất nước ở đất Gia Định xưa phải kể đến nhà giáo Võ Trường Toản. Bác Hồ đã khẳng định những bậc thầy giáo ấy “ là anh hùng vô danh” sống mãi trong niềm tin tự hào và lòng biết ơn của nhiều thế hệ học trò, của xã hội. Hiện nay văn miếu Trấn Biên Đồng Nai có 2 câu đối :
“ Nguyễn Hữu Cảnh định nghiệp Trấn Biên lớp lớp anh tài vang lục tỉnh,
Võ Trường Toản mở trường Gia Định đời đời sĩ khí nối tam gia ”.
Thầy giáo Võ Trường Toản được vua Gia Long ban hiệu là “ Gia Định Xử Sĩ Sùng Đức Võ Tiên Sinh ”. Người đời chưa rõ Thầy sinh năm nào, tại đâu, nhưng có ghi rõ ngày mất là 9 tháng 6 năm Nhâm Tí ( 27/7/1792 ). Theo lời Cụ Phan Thanh Giản, vị tiến sĩ đầu tiên của đất Nam Kỳ, Thầy Võ Trường Toản là người học rộng, tài cao, uyên thâm, thông đạt. Mặc dù Nguyễn Ánh mời nhiều lần, Thầy không ra làm quan, cũng không lui về ở ẩn để xa lánh cõi trần, mà viết rất nhiều sách và dạy rất nhiều học trò thành đạt. Cụ Phan Thanh Giản phải kính trọng và thán phục cho nên mặc dù không phải là học trò của Thầy nhưng cũng xin làm môn đệ.
Nhân cách của thầy Võ Trường Toản thế nào thì đào tạo ra trò thế ấy. Ở Gia Định lúc đó, Trịnh Hoài Đức ( tác giả bộ sách quý “ Gia Định thành thông Chí” ), Lê Quang Định ( tác giả bộ “ Hoàng Việt thống nhất địa dư chí” ) và Ngô Nhơn Tịnh được người đời xưng tụng là “ Gia Định tam gia thi” đều là học trò của Thầy. Không những vậy, học trò của Thầy đa phần là người nổi tiếng đỗ đạt nên khi Thầy mất, các môn đệ có câu đối :
“ Bề tôi có tiếng trong triều, nửa là học trò cũ,
Văn giáo phía Nam sao Đẩu, đều kính Thầy xưa ”
Mặc dù có chỉ một con gái đã mất nhưng Thầy vẫn có rất nhiều con – đó là những đứa học trò cũ - Khi khóc thương Thầy, họ thể hiện qua câu đối thật xúc động :
“ Sống giáo huấn được người đời, không con mà tựa có,
Chết lưu danh ở thế, tuy mất cũng như còn ”
Cũng chính vì nhân cách cao đẹp của Thầy, vì sự kính trọng lẫn nể phục, các học trò đã đứng ra lo cải táng mộ Thầy đưa ra khỏi vùng đất do Pháp tạm chiếm năm 1862 về đất Ba Tri ( Bến Tre ngày nay ). Lúc ấy chính Phan Thanh Giản kinh lược sứ Nam Kỳ, Nguyễn Thông Đốc học Vĩnh Long làm chủ việc mai táng. Đốc học Nguyễn Thông có những câu thơ tôn vinh :
“ Trời sinh bậc đại hiền để dạy dỗ cho đời
Công nghiệp không phải ở chỗ làm quan nơi triều đình
Mà đem tâm pháp truyền cho học trò ”
Nhà giáo Võ Trường Toản quả thật có ảnh hưởng sâu sắc đến nhân dân Nam Bộ cả xưa và nay. Ngày 17.11.1998, nhà nước ta đã tổ chức lễ công nhận phần mộ và nhà thờ của Thầy ở xã Bảo Thạnh, Ba Tri, Bến Tre là di tích văn hóa lịch sử quốc gia.
Nhằm khắc ghi công ơn và tôn vinh sự đóng góp to lớn của thầy giáo Võ Trường Toản trong sự nghiệp giáo dục của đất Nam Bộ. Hiện nay một số nơi có tổ chức thờ cụ gồm : Đình Chí Hòa ( Hòa Hưng – Quận 10 ), Văn Miếu Trấn Biên ( Đồng Nai ), Văn Thánh Miếu ( Vĩnh Long )…
Nam Bộ có nhiều trường mang tên Cụ trong đó ở thành phố Hồ Chí Minh đã có trường tiểu học Võ Trường Toản tại Quận 10 ( địa phương Thầy đã từng sống và dạy học ), trường trung học cơ sơ Võ Trường Toản ( Quận 1), trường THPT Võ Trường Toản ( Quận 12 ).
Hằng năm, cứ đến ngày tôn vinh những người làm nghề nhà giáo, báo Sài Gòn giải phóng và Sở GD – ĐT đã tổ chức chọn lựa và trao giải thưởng lấy tên Thầy cho các nhà giáo có tâm, có tài, có nhiều trò thành đạt như một lời nhắn nhủ chân tình cho tất cả thầy cô giáo còn đang đứng trên bục giảng : Hãy theo gương nhà giáo Võ Trường Toản trong công việc trồng người. Hiện nay, giải thưởng Võ Trường Toản hằng năm đã được Báo Sài Gòn giải phóng phối hợp tổ chức thêm ở nhiều tỉnh ở Đồng bằng sông Cửu Long nhân dịp ngày nhà giáo Việt Nam 20/11.
Trên cơ sở ước nguyện của nhà trường sau nhiều năm bàn bạc được sự chấp thuận của UBND Quận 12, Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Hồ Chí Minh UBND Thành phố Hồ Chí Minh ngày 15/11/2004 đã quyết định cho trường THPT Hiệp Thành Quận 12 chúng ta vinh dự được mang tên danh nhân Võ Trường Toản từ năm học 2004 – 2005.
Để thiết thực tự hào về niềm vinh dự đó, từ năm học 2005 – 2006 trường đã xây dựng kế hoạch vận động tập thể sư phạm nhà trường và học sinh đóng góp kinh phí để xây tượng danh sư Võ Trường Toản tại trường. Với sự hưởng ứng nhiệt tình và đầy đạo lý làm người đó hôm nay trường THPT Võ Trường Toản tiến hành khánh thành tượng danh sư Võ Trường Toản tại khuôn viên nhà trường. Ngôi trường được mang tên thầy giáo Võ Trường Toản. Đó là niềm vui, niềm tự hào của chúng ta nhưng cũng là nỗi lo bởi vì : Chúng ta phải rèn luyện, phấn đấu tốt hơn để xứng đáng là thầy cô giáo, là học trò trong ngôi trường mang tên danh sư Võ Trường Toản.
Tôi xin thay mặt Hội đồng sư phạm nhà trường tuyên bố lễ khánh thành tượng đài Võ Trường Toản tại trường THPT Võ Trường Toản Quận 12 Thành phố Hồ Chí Minh.
Ngày 18 tháng 11 năm 2009
Ghi chú : Hiện nay các trường phổ thông mang tên cụ Võ Trường Toản gồm có :
1 ) Tại thành phố Hồ Chí Minh :
- Trường Tiểu học Võ Trường Toản - Quận 10.
- Trường Trung học cơ sở Võ Trường Toản - Quận 1.
- Trường Trung học phổ thông Võ Trường Toản - Quận 12
2 ) Các tỉnh :
- Trường Tiểu học Võ Trường Toản – Quận Ninh Kiều – TP. Cần Thơ.
- Trường Trung học cơ sở Võ Trường Toản – Huyện Dĩ An – Tỉnh Bình Dương.
- Trường THCS V Trường Toản – Vũng Tu - Tỉnh B Rịa – Vũng Tu
- Trường THPT V Trường Toản – Huyện Cẩm Mỹ - Tỉnh Đồng Nai
- Trường Trung học phổ thông Võ Trường Toản – Thị xã Cao Lãnh – Tỉnh Đồng Tháp.
- Trường Trung học phổ thông Võ Trường Toản – Thị xã Bến Tre – Tỉnh Bến Tre.
- Trường Đại học Võ Trường Toản – Tỉnh Hậu Giang.