Cuối thế kỷ
XVII , Nguyễn Hữu Cảnh vâng lệnh Chúa Nguyễn , đặt cơ quan hành chính tại Trấn
Biên ( Biên Hòa , Đồng Nai ) xác lập chủ quyền , cai quản toàn vùng đất Nam Bộ
xưa . Đến khoảng Thế kỷ XVIII , Võ Trường Toản mở trường dạy học tại Đình Chí
Hòa ( nay là Hòa Hưng , Phường 13 , Quận 10 ) từ đó đặt nền móng giáo dục cho
vùng đất mới Nam Bộ xưa .
" Nguyễn
Hữu Cảnh định nghiệp Trấn Biên, lớp lớp anh tài vang lục tỉnh .
Võ Trường Toản
mở trường Gia Định , đời đời sĩ khí nối tam gia ".
Nhân dịp kỉ niệm 230 năm (1972-2022) ngày mất của
Danh sư Võ Trường Toản ngày 9 tháng 6 Nhâm Tí 1792, tôi xin gửi đến các bạn bài
viết các điểm dấu ghi của nhân dân Nam Bộ, để nhớ công ơn danh sư Võ Trường Toản.
Ngày 9-6 Nhâm Tý (1792) , Cụ Võ Trường Toản qua đời
tại làng Hòa Hưng, Phủ Tân Bình, Tỉnh Gia Định và an táng tại làng Hòa Hưng (
trước 1975 là Nghĩa Địa Chí Hòa , sau 1975 là Nghĩa trang Đô Thành ). Hiện nay
nghĩa trang này đã giải tỏa và hình thành Công Viên Lê Thị Riêng, Quận 10 .
Theo Hòa ước Nhâm Tuất 1862, Triều đình Huế
nhường 3 tỉnh Miền Đông Nam Kỳ cho Pháp gồm Biên Hòa , Gia Định , Định Tường.
Như vậy , lúc này Nam kỳ lục tỉnh chỉ còn lại 3 tỉnh Vĩnh Long, An Giang và Hà
Tiên . Năm 1867 ( vào ngày 28 tháng 3 Âm lịch ), hơn 70 năm sau , lúc bấy giờ
Cụ Phan Thanh Giản là Kinh Lược Sứ Nam Kỳ , dù không phải là học trò Cụ Võ ( Cụ
Võ mất năm 1792 , Cụ Phan sinh năm 1796 là Tiến sĩ đầu tiên của đất Nam Bộ ).
Nhưng với lòng mến mộ , tôn sư trọng đạo và từ ảnh hưởng lối giáo huấn của Cụ
Võ Trường Toản đến các sĩ phu Nam Bộ thời bấy giờ , cụ Phan đã nhận mình là học
trò của Cụ Võ. Cùng với Đốc học Vĩnh Long là Cụ Nguyễn Thông ( đứng làm chủ lễ
), Hiệp trấn An Giang là cụ Phạm Hữu Chánh và nhiều sĩ phu Nam Bộ thời bấy giờ
, thực hiện việc dời mộ Cụ Võ và gia đình tại làng Hòa Hưng , Gia Định về làng
Bảo Thạnh , Tỉnh Vĩnh Long. Hài cốt được an táng trên phần đất nhà của Tộc Phan
( nay là Xã Bảo Thạnh , Huyện Ba Tri , Tỉnh Bến Tre ). Lý do dời mộ là không để
mộ Thầy nằm trên đất giặc ( Gia Định là thuộc địa của Pháp theo Hòa ước Nhâm
Tuất 1862 ).
Thế hệ hậu sinh Nam bộ đã ghi nhớ
công ơn của Cụ Võ, người có công xây dựng nền móng của giáo dục Nam Bộ và được
xem là Hiệu Tổ của giáo dục Nam Bộ. Để thể hiện tinh thần đó nên đã có nhiều
việc làm để vinh danh Danh Sư Võ Trường Toản.
A. CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC
Nhiều tỉnh thành phía Nam đã đặt tên đường tại địa phương , giải thưởng
trong ngành Giáo dục , tên cho trường các trường Phổ thông , Đại học..
Từ các tỉnh Miền Đông đến các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long , thuộc đất
Nam Bộ xưa .
Hiện nay đã có :
1/
Thành phố Hồ Chí Minh:
Quận 10:
Trường Tiểu học Võ Trường Toản, số 354/74 Lý Thường Kiệt, Phường 14
, Quận 10. Trường được Quận 10 xây mới và đưa vài hoạt động từ 2002 .
Khi công tác tại PGD Quận 10 . Năm 1995 tôi được giao nhiệm vụ lập đề án
qui hoạch trường lớp cho ngành Giáo dục Quận 10 .Trong đó Quận có qui hoạch một
khu đất tại Phường 14 để xây dựng Trường Tiểu học .
Năm 1998 thì tiến hành làm thủ tục thu hồi đất và lập kế hoạch xây dựng
Trường Tiểu học . Sau khi nghiên cứu, tôi đề xuất đặt tên cho trường này là Võ
Trường Toản.
Theo tài liệu khu vực này thế kỷ 18 , Cụ Võ Trường Toản đã từng mở
trường dạy học ( Đình Chí Hòa ) và khi mất Cụ được an táng ở đây ( Nghĩa địa
Chí Hòa) thuộc địa bàn Quận 10 , nhưng tại Quận 10 chưa có ngôi trường mang tên
cụ Võ Trường Toản.
Được Quận chấp thuận, Phòng Giáo Dục Đào tạo Quận đã tiến hành lập dự án
xây dựng trường và hoàn thành đưa vào hoạt động năm 2002 .
Sau 5 năm hoạt động trường Tiểu học này đã đạt
chuẩn Quốc gia là trường Tiên tiến nhiều năm, là trường Tiểu học trọng điểm của
Quận 10.
Các Thầy cô giáo của trường Tiểu học Võ
Trường Toản - Quận 10 về dự lễ kỉ niệm ngày mất của Cụ Võ Trường Toản tại Khu
di tích Ba Tri, Bến Tre .
Quận 1 :
Trường Trung học Võ Trường Toản, Sài Gòn nay là Trung học
Cơ Sở Võ Trường Toản tại số 11 Nguyễn Bỉnh Khiêm, Phường Bến Nghé , Quận 1 .
Trường được chính quyền VNCH thành lập 1955 , đây là trường đầu tiên
trên đất Nam bộ mang tên Võ Trường Toản.
Trường dành cho Nam sinh Đệ Nhất cấp và Đệ Nhị cấp từ lớp Đệ thất ( lớp
6) đến lớp Đệ Nhất ( lớp 12 ) , bên cạnh Trường Nữ Trung học Trưng Vương .
Trường Võ Trường Toản Sài Gòn là một trường công lập nổi tiếng ở Sài Gòn
thời bấy giờ , cùng thời với các trường Trung học công lập khác như Trưng Vương,
Lê Văn Duyệt , Pétrus Ký , Hồ Ngọc Cẩn , Gia Long ...
Sau năm 1975 , trường đổi thành THCS Võ Trường Toản là một trường Tiên
tiến nhiều năm và là trường trọng điểm của Quận 1.
Tại trường trước 1975 có đặt tượng đài Cụ Võ Trường Toản do Điêu khắc
gia Nguyễn Thanh Thu sáng tác. Tượng đài này cũng đã được đúc đặt thờ tại :
Đình Chí Hòa , Quận 10 và tại khu lưu niệm Cụ Võ Trường Toản tại Ba Tri , Bến
Tre .
Qua nhiều thời kỳ , các thế hệ học sinh Trường Võ Trường Toản , Sài Gòn
đã có nhiều người thành danh trong và ngoài nước.
Hiện nay Hội các Cựu HS Võ Trường Toản , Sài Gòn
( trước 1975 ) là một Hội hoạt động mạnh , đặc biệt kể cả ở nước ngoài . Hội
Cựu HS Võ Trường Toản, Sài Gòn mỗi năm đều tổ chức cho nhiều thế hệ Thầy và Trò
về giỗ Cụ Võ tại Bến Tre , nhân ngày giỗ Cụ Võ hàng năm vào 9 tháng 6 Âm lịch.
Các Cựu GS và Cựu HS Trường Võ Trường
Toản Saigon về dự giỗ Cụ Võ Trường Toản hằng năm tại Khu di tích Ba Tri, Bến
Tre .
Quận 12 :
Trường THPT Võ Trường Toản, số 482 Nguyễn Thị Đặng , Phường
Hiệp Thành, Quận 12.
Năm 1999 là năm giáo dục của thành phố .Tại Quận 12 mới tách ra từ huyện
Hóc Môn và xây dựng mới một trường THPT vào năm 1999 và đặt tên là Hiệp Thành (
tên Hiệp Thành là tên Phường mà trường tọa lạc khi làm dự án xây dựng , gốc là
tên một Hợp tác xã Nông nghiệp trước đây )
Cũng trong năm này , tôi đang công tác tại PGD Q10 và xin chuyển về khối
Trung học phổ thông , Sở Giáo Dục và Đào tạo TP. Hồ Chí Minh.
Sau đó , tôi được Sở GDĐT phân công về Trường THPT Hiệp Thành .
Trong năm năm hoạt động cũng đã chuẩn bị cho việc đổi tên trường. Thấy
tình hình giáo dục cũng còn nhiều vấn đề , trong đó có giáo dục truyền thống
Tôn Sư Trọng Đạo, nên tôi và tập thể nhà trường tìm tên một nhà giáo, nhằm để
nêu cao truyền thống hiếu học và tôn sư trọng đạo để đổi tên trường.
Cũng là cơ duyên , nhận thấy tên Võ Trường Toản mới chỉ có Tiểu học ở
Quận 10 và Trung học cơ sở ở Quận 1 , còn cấp THPT chưa có , nên chúng tôi chọn
và đề xuất tên Võ Trường Toản để đổi tên trường Hiệp Thành.
Được sự chấp thuận của Quận và Thành phố, nhân dịp kỉ niệm 5 năm thành
lập , Ngày 18/11/2004 Thành Phố đã có Quyết định đổi tên Trường THPT Hiệp Thành
thành Trường THPT Võ Trường Toản.
Với vinh dự được mang tên Danh sư Võ Trường Toản , tập thể Thầy và Trò
đã nỗ lực không ngừng trong việc dạy và học , việc ấy đã đem lại nhiều kết quả
khả quan .
Sau 10 năm thành lập (2009) Trường đã được công nhận đạt chuẩn Quốc gia
và nhận Huân Chương Lao động hạng Ba . Trường được lãnh đạo Quận và Sở GD ĐT
tin tưởng và nhân dân tín nhiệm ngày càng cao .
Cùng lúc này , với sự đóng góp của Thầy và trò , Trường đã mời Điêu khắc
gia Lê Minh Huy ( Trưởng Khoa Điêu khắc của Đại học Mỹ thuật TP.HCM ) thiết kế
, xây dựng khu tượng đài Cụ Võ trong khuôn viên nhà trường và khánh thành vào 20/11/2009
.
Đến năm 2014, nhân kỉ niệm 15 năm thành lập trường, Cô Nguyễn Thị Ánh
Mai , Hiệu trưởng nhà trường lúc bấy giờ đã cho xây dựng thêm phù điêu sau lưng
tượng Cụ Võ và hoàn chỉnh khuôn viên khu tượng đài tại trường.
Hàng năm vào ngày Mồng 9 tháng 6 Âm lịch , cả ba Trường Võ Trường Toản ở
thành phố Hồ Chí Minh, đều tổ chức cho Thầy và Trò về dự lễ kỉ niệm ngày mất
của Cụ Võ Trường Toản tại Khu di tích Ba Tri , Bến Tre .
Các Thầy cô giáo của trường THPT Võ
Trường Toản - Quận 12 về dự lễ kỉ niệm ngày mất của Cụ Võ Trường Toản tại Khu
di tích Ba Tri, Bến Tre .
2/
Tỉnh Đồng Nai :
- Trường THCS Võ
Trường Toản , Biên Hòa .
Địa chỉ : KP3 ,
Phường Tân Hòa ,TP. Biên Hòa .
-
- Trường THPT Võ
Trường Toản , Tỉnh Đồng Nai .
Địa chỉ : Ấp3 , Xã
Xuân Tây , Huyện Cẩm Mỹ .
3/
Tỉnh Bình Phước :
- Trường THCS Võ
Trường Toản , Huyện Bù Đăng.
Địa chỉ : Xã Phước
Sơn , Huyện Bù Đăng .
4/
Tỉnh Bình Dương :
- Trường THCS Võ
Trường Toản , Huyện Dĩ An .
Địa chỉ : KP Đồng
Tân , Huyện Dĩ An .
5/
Tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu :
- Trường THCS Võ
Trường Toản , Vũng Tàu .
Địa chỉ : Số 4 Lê
Văn Lộc , TP Vũng Tàu .
- Trường THCS Võ
Trường Toản , Huyện Châu Đức .
Địa chỉ :Thôn Phú
Sơn , Xã Đá Bạc , Huyện Châu Đức .
6/
Tỉnh Đồng Tháp :
- Trường THCS Võ
Trường Toản , TX Cao Lãnh .
Địa chỉ : 180
Nguyễn Chí Thanh, Phường 11, TX. Cao Lãnh .
7/
Tỉnh Bến Tre :
- Trường THPT Võ
Trường Toản , Tỉnh Bến Tre .
Địa chỉ : 328E
Nguyễn Thị Định , TX. Bến Tre.
8/
TP Cần Thơ :
- Trường Tiểu học
Võ Trường Toản , Quận Ninh Kiều .
Địa chỉ : Số 83 Võ
Trường Toản, Quận Ninh Kiều .
9/
Tỉnh Tây Ninh :
- Trường THCS Võ
Trường Toản , TP. Tây Ninh .
Địa chỉ : 69 Trường
Chinh , Phường Ninh Thành , TP. Tây Ninh .
10/
Tỉnh Bạc Liêu :
- Trường Tiểu học
Võ Trường Toản , Huyện Hồng Dân
Địa chỉ : Ấp Tà Ben
, Xã Ninh Hòa , Huyện Hồng Dân .
11/
Tỉnh An Giang :
- Trường Tiểu học
Võ Trường Toản ,TP.Long Xuyên .
Địa chỉ : QL91 ,
Phường Bình Đức , TP. Long Xuyên .
12/
Tỉnh Kiên Giang :
- Trường THCS Võ
Trường Toản , TX. Rạch Giá
Địa chỉ : 24 Ngô
Văn Sở , TX. Rạch Giá .
13/
Tỉnh Cà Mau :
- Trường Tiểu học
Võ Trường Toản , TP Cà Mau
Địa chỉ : Ấp Bùng
Binh , Xã Hòa Tân , TP. Cà Mau .
- Trường Tiểu học
Võ Trường Toản , Huyện U Minh .
Địa chỉ : Ấp 4 , Xã
Khánh Lân , Huyện U Minh .
14/
Tỉnh Hậu Giang :
- Trường Đại học Võ
Trường Toản . Tỉnh Hậu Giang .
Địa chỉ : Quốc Lộ
1A , Tân phú Thạnh , Huyện Châu Thành .
B. PHONG TRÀO GIÁO DỤC
Nhằm vinh danh các nhà giáo tiêu biểu của Ngành Giáo Dục thành phố Hồ
Chí Minh hàng năm , đã có nhiều đóng góp cho sự nghiệp trồng người.
Từ năm 1998 đến nay , Sở Giáo Dục TP.Hồ Chí Minh
kết hợp với Công ty Bảo hiểm Prudential và Báo Sài Gòn Giải Phóng tổ chức trao
giải thưởng Võ Trường Toản hàng năm cho Cán bộ Giáo Dục và Nhà giáo tiêu biểu
trong công tác giáo dục tại thành phố vào dịp Ngày Nhà Giáo Việt Nam 20/11.
Phong trào này từ đó đến nay đã lan tỏa đến nhiều tỉnh khu vực Nam bộ .
Đặc biệt cũng đã lan tỏa đến Miền Trung và Thành phố Đà Nẵng đã tổ chức
giải thưởng Võ Trường Toản hàng năm từ năm 2016.
C. NHỮNG CON ĐƯỜNG MANG TÊN VÕ TRƯỜNG
TOẢN
Hiện nay nhiều địa phương của Tỉnh thành khu vực phía Nam đặt tên đường
mang tên danh sư Võ Trường Toản.
1/
Tại Thành phố Hồ Chí Minh có :
- Trước 1975 có hai con đường mang tên danh sư Võ Trường Toản gồm :
* Gia Định: Hiện nay Đường Võ Trường Toản thuộc Phường 2, Quận Bình Thạnh , cùng
khu vực này có nhiều con đường mang tên danh nhân Triều Nguyễn như Trịnh Hoài
Đức , Lê Quang Định , Phan Văn Trị.. thuộc khu vực Trung Tâm Gia Định xưa .
* Chợ Lớn : Tên đường Võ Trường Toản đã đặt tại Chợ Lớn vào năm 1954 . Hiện nay
Đường Võ Trường Toản thuộc khu vực Phường 15 , Quận 5.
* Quận 2 : Sau 1975 , khi thành lập Quận 2 , tại đây có một con đường mang tên Võ
Trường Toản ở Phường Thảo Điền ( Đầu cầu Sài Gòn ).
* Trong khuôn viên khu Đô thị của Đại học Quốc Gia hiện nay có đường
mang tên Võ Trường Toản giao nhau với Đường Chu Văn An .
2/
Tại Đồng Nai :
Đường Võ Trường Toản tại TP.Biên Hòa ở khu Văn Miếu Trấn Biên , có đường
Võ Trường Toản giao nhau với Đường Chu Văn An .
3/
Tại Thành phố Cần Thơ :
Có đường Võ Trường Toản tại Quận Ninh Kiều , trên đường này có Trường
Tiểu Học Võ Trường Toản .
Ngày 9 Tháng 6 Năm Nhâm Dần
( 7/7/2022 )
Tác giả: NGƯT Hồ Đắc Anh
- Hiệu Trưởng THPT Võ Trường Toản, Quận 12 (1999-2012)
-TP. HCM
( Thu thập và tổng hợp từ
nhiều nguồn )